Kto za co odpowiada w łańcuchu dostaw, czyli obowiązki przy wprowadzaniu produktu na rynek
Share
Autor artykułu: Martyna Banajska
Wprowadzanie produktu do obrotu na polski rynek wiąże się z koniecznością spełnienia przez towar szeregu norm prawnych i jakościowych, przepisów dotyczących bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska. Wymogami dotyczącymi zgodności produktu z normami, o czym nie każdy wie, związany jest jednak nie tylko producent. W artykule przedstawione zostaną podstawowe obowiązki wszystkich podmiotów uczestniczących we wprowadzaniu produktu na rynek, także importerów i sprzedawców detalicznych, oraz związana z tym odpowiedzialność.
Zapewnienie bezpieczeństwa oraz zgodności z normami obejmuje wszystkie etapy związane z wprowadzeniem produktu na rynek, od opracowania składu czy projektu produktu, po nadzór nad rynkiem sprzedaży. Odpowiednie przepisy mają więc zastosowanie w całym łańcuchu dostaw i zwykle obejmują także importerów, dystrybutorów, sprzedawców detalicznych, a nawet w określonych okolicznościach, operatorów logistycznych.
Warto pamiętać, że wymogi stawiane produktom, w tym zasady ich oznakowania, poza kilkoma wspólnymi elementami, o których mowa poniżej, pozostają różne w zależności od określonej kategorii produktu. Tym samym już na etapie projektowania, oznakowania i pakowania, a następnie dystrybucji oraz promocji, każdorazowo należy sięgać do przepisów właściwych dla kategorii produktu, którego dotyczą.
Bezpieczeństwo produktów reguluje ustawa
Ogólne wymagania dotyczące bezpieczeństwa produktów wprowadzanych do obrotu, obowiązki producentów i dystrybutorów, a także zasady i tryb sprawowania nadzoru w celu zapewnienia bezpieczeństwa tych produktów zostały określone w ustawie z 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów. Ma ona zastosowanie tam, gdzie przepisy odrębne nie określają szczegółowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i zagrożeń związanych z produktami oraz w przypadku, gdy nie określono innych wymagań związanych z wprowadzaniem ich na rynek.
Czym według ustawodawcy jest produkt? To rzecz ruchoma dostarczana lub udostępniana przez producenta lub dystrybutora na rynku, zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie, w tym również w ramach świadczenia usługi, zarówno nowa jak i używana, ale także naprawiana lub regenerowana, przeznaczona do użytku konsumentów lub co do której istnieje prawdopodobieństwo, że może być używana przez konsumentów, nawet jeżeli nie była dla nich przeznaczona. Od tej reguły jest jeden wyjątek. Za produkt nie jest uważana rzecz używana, dostarczana jako antyk albo jako rzecz wymagająca naprawy lub regeneracji przed użyciem, o ile dostarczający powiadomił konsumenta o tych właściwościach.
Z wprowadzeniem produktu na rynek mamy do czynienia w momencie dostarczania lub udostępniania go przez producenta albo dystrybutora odpowiednio dystrybutorowi lub konsumentowi. Z kolei z wprowadzeniem produktu na rynek polski, gdy zachodzi dostarczenie lub udostępnienie produktu po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rola uczestnika łańcucha dostaw
Dla porządku należy zasygnalizować, że niektóre kategorie produktów, takie jak m.in. sprzęt elektryczny i elektroniczny, wyroby medyczne, produkty farmaceutyczne czy kosmetyki, regulowane są przez przepisy szczególne. Modyfikacje wskazanych wyżej definicji, a wraz z nimi dodatkowe wymogi dla producenta czy dystrybutora znajdują się m.in. w ustawie z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, ustawie z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, jak również w ustawie o kosmetykach.
Przy wprowadzaniu produktu do obrotu kluczowe jest więc w pierwszej kolejności odpowiednie sklasyfikowanie produktu, z którym dany przedsiębiorca ma do czynienia, oraz zdefiniowanie roli, jaką ma on pełnić w łańcuchu dostaw. Pozwoli to na określenie jego obowiązków i tym samym ram odpowiedzialności. Odmiennie będzie się bowiem kształtować zarówno rola producenta, dystrybutora jak i operatora logistycznego. W konkretnych sytuacjach charakteryzujących się wysokim stopieniem złożoności relacji biznesowych i wymiany usług, określenie obowiązków związanych z rolą pełnioną przez przedsiębiorcę w łańcuchu dostaw może wymagać indywidualnej analizy prawnej. Podobnie dla prawidłowego sklasyfikowania innowacyjnego produktu będzie potrzebna współpraca z technologiem oraz analiza prawna.
Producent, czyli kto?
Za producenta uważany jest przedsiębiorca prowadzący działalność polegającą na wytwarzaniu produktu w Unii Europejskiej lub na terytorium państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym albo każda inna osoba, która występuje jako wytwórca, umieszczając na produkcie bądź dołączając do niego swoje nazwisko, nazwę, znak towarowy lub inne oznaczenie. Jest nim także osoba, która naprawia lub regeneruje produkt.
W przypadku, gdy wytwórca nie prowadzi działalności na terytorium UE lub państw wymienionych powyżej, za producenta uważany będzie przedstawiciel wytwórcy, a jeżeli nie został on wyznaczony – importer produktu. Co ciekawe, w rolę producenta może wejść także przedsiębiorca uczestniczący w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, nawet operator logistyczny, jeżeli jego działanie może wpływać na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem. Będzie miało to szczególne znaczenie w kontekście przyjęcia przez taki podmiot rozszerzonej odpowiedzialności za produkt.
Dystrybutorem jest z kolei przedsiębiorca uczestniczący w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, którego działalność nie wpływa na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem.
„Made in…” – producent i jego obowiązki
Produkt wprowadzony na rynek musi być właściwe oznakowany. Ogólną zasadę w tym zakresie wprowadza art. 21 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców. Zgodnie z powyższym przepisem przedsiębiorca wprowadzający towar do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zamieszcza na nim, jego opakowaniu, etykiecie lub w instrukcji obsługi lub dostarcza w inny, zwyczajowo przyjęty sposób, pisemne informacje w języku polskim określające: firmę producenta oraz jego adres, a także państwo siedziby wytwórcy, jeżeli ma on siedzibę poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej i państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. Stąd widoczne na produkcie zwyczajowe „made in …” czy też bardziej poprawne „wyprodukowano w …”. Ponadto przedsiębiorca zobowiązany jest podać informacje umożliwiające identyfikację towaru, chyba że jego przeznaczenie jest oczywiste.
Powyższego przepisu nie stosuje się do towarów, co do których odrębne przepisy szczegółowo regulują obowiązki w zakresie ich oznakowania, np. wspomnianych już wyrobów medycznych, żywności czy sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Wobec tych produktów będą obowiązywały dodatkowe wymogi, np. w zakresie podania ich składu, jednostki notyfikującej, odpowiednich ostrzeżeń dotyczących bezpieczeństwa użytkowania lub postępowania z odpadami po tych produktach, w tym odpadami opakowaniowymi.
Producenci mają być gwarantami tego, że ich produkty są bezpieczne dla konsumentów. Muszą przestrzegać określonych standardów jakości oraz dostarczać informacje o ewentualnych zagrożeniach związanych z ich użytkowaniem. Wprowadzając produkt na rodzimy rynek są zobowiązani do podania konsumentom w języku polskim informacji umożliwiających ocenę i przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z produktem w czasie zwykłego lub możliwego do przewidzenia okresu jego używania, jeżeli takie zagrożenia nie są, przy braku odpowiedniego ostrzeżenia, natychmiast zauważalne. Powyższy obowiązek dotyczy także producentów produktów, dla których przepisy odrębne określają szczegółowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa w zakresie, w jakim nie regulują tego przepisy odrębne.
Odpowiedzialność ponosi także dystrybutor
Importerzy i dystrybutorzy również mają obowiązek sprawdzić, czy produkty, które wprowadzają do obrotu, są bezpieczne. Jeśli otrzymają informacje o wadliwości produktu, czy to fabrycznej czy powstałej w łańcuchu dostaw, powinni podjąć odpowiednie działania. Dystrybutor, w zakresie prowadzonej działalności, jest zobowiązany uczestniczyć w monitorowaniu bezpieczeństwa produktów wprowadzonych na rynek, w szczególności przyjmować od konsumentów informacje o zagrożeniach przez nie powodowanych i przekazywać je niezwłocznie producentom, organowi nadzoru oraz wojewódzkiemu inspektorowi Inspekcji Handlowej. Powinien także przechowywać i na żądanie wyżej wymienionych organów niezwłocznie udostępniać dokumentację niezbędną do ustalenia pochodzenia produktów.
Naruszanie obowiązków przez producenta, importera lub dystrybutora dotyczących wprowadzania produktów na rynek zagrożone jest m.in. sankcjami administracyjnymi w postaci kar finansowych oraz koniecznością wycofania produktu z rynku i pokrycia kosztów tej procedury. Ponadto, osoby poszkodowane przez wadliwy produkt mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej. W niektórych przypadkach, odpowiedzialność za wprowadzenie wadliwego produktu do obrotu może być rozszerzona na inne podmioty, takie jak dostawcy surowców czy producenci komponentów.
Za co odpowiada operator logistyczny?
W określonych okolicznościach odpowiedzialność z tytułu wprowadzania produktu do obrotu ponosi także operator logistyczny. Jeżeli będzie on jednocześnie podmiotem, którego działanie może wpływać na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem, zapewne będzie ponosić odpowiedzialność jak producent. Jeśli w zakresie swojej działalności będzie miał ponadto dostarczanie lub udostępnianie produktu, właściwe dla niego mogą być niektóre wymogi adresowane dla dystrybutora, takie jak obowiązek przestrzegana standardów bezpieczeństwa i jakości produktu.
Obowiązki i odpowiedzialność operatora logistycznego będą zależały więc od okoliczności danego przypadku. Każdorazowo należy wziąć pod uwagę zakres świadczonych usług, których przedmiotem są produkty wprowadzane do obrotu oraz to, czy obejmuje on jedynie udostępnienie pomieszczenia magazynowego o odpowiednim standardzie, czy również transport lub inne usługi.
Operator logistyczny może ponieść odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wadliwy produkt, jeśli zostanie udowodnione, że był świadomy tych wad i nie podjął właściwych działań, takich jak zgłoszenie odpowiedniemu organowi nadzoru czy wycofanie produktu z obrotu. W przypadku naruszenia obowiązków przez operatora logistycznego, osoby poszkodowane przez wadliwy produkt mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej, w tym naprawienia szkody i zapłaty odszkodowania.
Podsumowanie
Wymogi stawiane podmiotom uczestniczącym we wprowadzaniu produktu do obrotu, poza kilkoma wspólnymi elementami, o których mowa powyżej, pozostają różne w zależności od określonej kategorii produktu oraz roli pełnionej w łańcuchu dostaw. Na każdym etapie dystrybucji warto sięgać do przepisów właściwych dla określonej kategorii produktu i weryfikować, czy rola jaką przedsiębiorca pełni świadcząc usługi związane z dystrybucją tego produktu, nie wymaga od niego dodatkowych działań, a tym samym nie powoduje po jego stronie zwiększonej odpowiedzialności.