Zabezpieczenia umowne. Jak skutecznie zabezpieczyć płatności w przedsiębiorstwie – cz. 2

Autor artykułu: Żaneta Ścigała

Nie bez powodu mówi się, że umowa pisana jest na złe, a nie dobre czasy. W tym kontekście można porównać umowę do kamizelki ratunkowej w samolocie. Kiedy jest dobrze, nie interesujemy się nią zbytnio, nawet nie sprawdzamy, czy faktycznie jest pod naszym miejscem. W przypadku umów, dopóki współpraca przebiega bezkonfliktowo, żadna ze stron zazwyczaj nie sięga do treści umowy. Nerwowe analizowanie jej postanowień zaczyna się w momencie wystąpienia niespodziewanych okoliczności, kwestionowania działań jednej ze stron, jej tarapatów finansowych czy innych nieprzewidzianych zdarzeń wywołanych np. pandemią czy wojną.

Co jednak, kiedy znajdziemy kamizelkę, która okaże się dziurawa lub w inny sposób wadliwa? Sam fakt jej posiadania nie zagwarantuje nam bezpieczeństwa. Podobnie może być z umową. Samo jej zawarcie to zdecydowanie za mało, jeżeli jednocześnie nie zadbamy o to, aby w tej umowie znalazły się odpowiednie postanowienia zabezpieczające jej wykonanie lub nasze interesy na wypadek jej niewykonania.

ZABEZPIECZENIA UMOWNE, CZYLI CO?

Zabezpieczenia umowne to nic innego jak zawarcie w umowie odpowiednich postanowień, które pozwolą nam zminimalizować rozmiar ewentualnych strat w związku z daną transakcją czy faktycznie odzyskać pieniądze z majątku naszego dłużnika lub innej osoby. Istota zabezpieczenia sprowadza się zatem do tego, aby można było zaspokoić nasze roszczenia wynikające z umowy ze środków naszego kontrahenta z pierwszeństwem przed innymi jego wierzycielami, albo by nasze zobowiązania były zabezpieczone majątkiem innego podmiotu. Zabezpieczeń właściwego wykonania umowy istnieje sporo i możemy podzielić je według różnych kryteriów.

Zabezpieczenia osobiste vs rzeczowe

Zabezpieczenia osobiste charakteryzuje odpowiedzialność osobista podmiotów, które udzieliły zabezpieczenia. Co istotne, do zabezpieczenie wykonania umowy przez naszego kontrahenta możemy zaangażować inny podmiot. Jeżeli nasz kontrahent – dłużnik główny – nie wywiąże się z zawartej z nami umowy, to aktualizuje się odpowiedzialność podmiotu, który takiego zabezpieczenia udzielił. Osoba taka odpowiada całym swoim majątkiem, aż dług dłużnika głównego zostanie spłacony. Przykładem zabezpieczenia osobistego jest popularne poręczenie. Do kategorii zabezpieczeń osobistych należą także weksel in blanco, poręczenie wekslowe, gwarancja bankowa, gwarancja ubezpieczeniowa, przelew wierzytelności na zabezpieczenie czy tzw. przystąpienie do długu.
Zabezpieczenia rzeczowe charakteryzuje się natomiast tym, że możemy zaspokoić nasze roszczenie z określonej rzeczy (np. domu, a ściślej nieruchomości czy samochodu), korzystając z pierwszeństwa przed innymi wierzycielami. Co jeżeli dłużnik wyzbędzie się własności takiej rzeczy? Przy skutecznym zabezpieczeniu, przeniesienie własności na inną osobę nie będzie miało znaczenia dla możliwości zaspokojenia się przez nas z takiego przedmiotu. Przykładem zabezpieczenia rzeczowego jest hipoteka, zastaw, przewłaszczenie na zabezpieczenie czy kaucja.

Zabezpieczenia wynikające z samego prawa vs wprowadzone do umowy przez strony kontaktu

Innym kryterium zróżnicowania zabezpieczeń umowy jest to, czy zabezpieczenie takie wynika z samego prawa czy zostało ono umownie ustalone przez strony przy zawarciu umowy. Istnieją rozwiązania prawne, które wynikają wprost z przepisów kodeksu cywilnego i które zadziałają niejako automatycznie, a których zastosowanie można co najwyżej w umowie wyłączyć (przykładowo natychmiastowa wykonalność, prawo zatrzymania, wstrzymanie świadczenia, wykonanie zastępcze, odsetki za opóźnienie czy ustawowe rekompensaty). Uprawnienia te wiążą się najczęściej z niewykonaniem oraz nienależytym wykonaniem umowy. Istnieją również rozwiązania prawne, które co prawda także przewidziane są w przepisach kodeksu cywilnego, jednakże warunkiem skorzystania z nich jest uprzednie wprowadzenie określonych postanowień do umowy. Do tej kategorii zaliczymy zadatek, odstępne, umowne prawo odstąpienia czy karę umowną.

Możemy również jako kryterium rodzajów zabezpieczenia wskazać konieczność zawarcia dodatkowej umowy. Do tej grupy przykładowo zaliczymy gwarancję bankową i ubezpieczeniową, umowę poręczenia, weksel gwarancyjny in blanco, przewłaszczenie na zabezpieczenie, umowę przelewu wierzytelności na zabezpieczenie, zastaw czy hipotekę .Jak zatem widać, sposobów zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy jest wiele. Kluczowe jest wybranie takich rozwiązań, które są adekwatne do naszej sytuacji, uwzględniają charakter i wartość umowy oraz mogą być w konkretnym stanie faktycznym skutecznie ustanowione (oraz z których można potem skutecznie skorzystać). W tym artykule skupimy się jedynie na kilku z nich, które, jak wynika z naszej praktyki, są stosowane najczęściej. Najwięcej uwagi poświęcone zostanie karze umownej, która w naszej ocenie jest przeceniana jako skuteczne zabezpieczenie. Inne rodzaje zabezpieczeń, choć o każdym z nich można by napisać osobny, obszerny artykuł, zostały przedstawione w sposób bardzo skrótowy.

KARA UMOWNA

Kara umowna jest jedną z bardziej popularnych form zabezpieczenia, choć wcale nie jest „mocnym” zabezpieczeniem naszych interesów. Pomimo skojarzenia płynącego z jej nazwy, nie ma nic wspólnego z „karą” w rozumieniu prawnokarnym, która kojarzy się z nieuchronnością. Kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, czymś w rodzaju ustalonej z góry kwoty rekompensaty za naruszenie obowiązków umownych. Strony umowy ustalają, że w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przed jedną z nich, zapłaci ona drugiej stronie określoną w umowie kwotę, bez względu na wysokość faktycznie poniesionej przez drugą stronę szkody. Kwota tej „rekompensaty” może być ustalona poprzez wskazanie określonej kwoty lub poprzez wskazanie sposobu jej obliczenia, np. ustalenie określonego procenta wartości głównego świadczenia umownego za każdy dzień zwłoki w wykonaniu zobowiązania. Nie zastrzeżemy kary umownej za nieterminową płatność. Kara może być zastrzeżona tylko na wypadek braku spełnienia świadczenia niepieniężnego (przykładowo należytego wykonania zlecenia, terminowej dostawy towarów, zachowania poufności czy zawarcia innej umowy).

Zastrzeżenie kary umownej ma mobilizować dłużnika do prawidłowego wykonania zobowiązania. Wprowadzenie takiego postanowienia do umowy może zapewnić nam większą gwarancję wykonania zobowiązania przez naszego kontrahenta, czy ułatwienie naprawienia szkody, jednakże jest szereg kwestii, na które należy zwrócić uwagę, by faktycznie tak się stało.

Należy również pamiętać, że kara umowna to tylko postanowienie w umowie, zgodnie z którym druga strona w określonej sytuacji będzie zobowiązana do zapłaty określonej kwoty. Dalej nie mamy pewności, że nasz kontrahent będzie chciał tę karę dobrowolnie zapłacić, kiedy sytuacja ta faktycznie się ziści. Jeśli odmówi, dochodzenie wierzytelności z kary umownej będzie wiązało się to z procesem sądowym. Najczęściej wieloletnim. W trakcie tego procesu nasz kontrahent może podnosić wiele różnych zarzutów na swoją obronę (przykładowo zarzut miarkowania, o czym poniżej). Konieczność pozwania naszego kontrahenta oznacza dla nas dodatkowe koszty, które musimy ponieść, a ewentualna wygrana w sądzie może nic nam nie dać, jeśli nasz kontrahent okaże się do tego czasu już niewypłacalny. Celem pominięcia etapu  postępowania sądowego przed wszczęciem egzekucji warto połączyć zabezpieczenie w postaci kary umownej z innym zabezpieczeniem, znanym potocznie jako „trzy siekiery”, o którym poniżej. Warto bowiem mieć na uwadze, że w jednej umowie można uwzględnić więcej niż jedno zabezpieczenie, co zapewni dodatkową gwarancję, że umowa zostanie należycie wykonana przez kontrahenta.

WAŻNE !

  • Konieczne jest precyzyjne określenie, w jakich okolicznościach strona uprawniona jest do naliczenia kary umownej. Dotyczy to zarówno zobowiązania, jak i pojedynczego obowiązku, którego nienależyte wykonanie lub w ogóle niewykonanie powodować będzie obowiązek zapłaty kary umownej.
  • To strony decydują o wysokości kary umownej, należy jednak pamiętać, aby kara umowna nie była zbyt wysoka. Wysokość kary umownej powinna korespondować z wysokością przewidywanej szkody. Stanowi ona pewnego rodzaju zamiennik odszkodowania za nienależyte wykonanie konkretnej umowy. Kara umowna nie może prowadzić do naszego wzbogacenia się w wyniku braku wykonania umowy przez naszego kontrahenta.
  • Jeśli kara umowna będzie rażąco wygórowana (ale także wtedy gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane) nasz kontrahent może żądać zmniejszenia kary umownej (tzw. miarkowanie kary umownej). Jeżeli ten zarzut będzie słuszny i sąd go uwzględni, to pomimo, iż sprawę co do zasady wygramy (tj. kara umowna zostanie zasądzona, ale w wysokości niższej niż żądana), możemy ponieść w części koszty procesu sądowego związane z tym, że wystąpiliśmy o karę umowną w zbyt wysokiej kwocie.
  • W pewnych sytuacjach zastrzeżenie kary umownej może się okazać działaniem na korzyść dłużnika, a nie wierzyciela. Będzie tak w sytuacjach, kiedy kara umowna będzie limitowała odpowiedzialność dłużnika. Żądanie odszkodowania przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary zasadniczo nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Jeżeli zatem nie przewidzieliśmy takiej opcji w umowie, nie będziemy mogli żądać dodatkowego odszkodowania, nawet jeśli kara umowna na daną okoliczność okaże się niewystarczająca do naprawienia poniesionej przez nas szkody.
  • W branży TSL, mając na celu zabezpieczenie interesów stron umowy przewozu, należy pamiętać o odrębnościach i szczególnych przepisach w prawie przewozowym. Powszechna praktyka polegająca na nakładaniu na przewoźników kar umownych praktycznie za każde naruszenie przez nich obowiązków umownych nie znajduje prawnego uzasadnienia i często całkowicie ignoruje ustawowe, kwotowe ograniczenia odpowiedzialności przewoźników. Zgodnie z prawem przewozowym odszkodowanie za szkodę wynikłą ze zwłoki w przewozie nie może przekraczać dwukrotności przewoźnego, a w przewozie międzynarodowym wysokości frachtu.

JEST KARA W UMOWIE, A JAKBY JEJ NIE BYŁO

Są również i takie sytuacje, kiedy postanowienie o karze umownej nie będzie miało mocy, to znaczy nie wywoła oczekiwanych przez strony skutków prawnych. Przykład?

  • Strony w umowie przewidziały karę umowną na wypadek odstąpienia przez jedną ze stron od umowy z przyczyn, za które odpowiedzialność ponosi druga strona. Przyczyną odstąpienia od umowy mógł być, zgodnie z umową, m.in. brak dokonania płatności w terminie. Wobec zwłoki w zapłacie wymagalnych faktur i bezskutecznych wezwań do ich zapłaty, wierzyciel odstępuje od umowy i żąda zapłaty kary umownej przewidzianej w przypadku odstąpienia. Czy roszczenie to jest uzasadnione? Niestety nie. Sąd oddaliłby powództwo o zapłatę kary umownej, jeżeli jedyną przyczyną, dla której oświadczenie o odstąpieniu od umowy zostało złożone, była zwłoka w zapłacie wynagrodzenia. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.

Inny przykład, ale dotyczący zobowiązania o charakterze niepieniężnym – z pewnością zobowiązaniem o takim charakterze jest działanie polegające na przewozie towarów.

  • Strony w umowie przewozu na trasie Polska-Włochy przewidziały karę umowną na wypadek opóźnienia w dostawie towaru, wskazując na konkretną kwotę, za każdą godzinę opóźnienia. Kwotę niezależną od wysokości poniesionej szkody. Czy w związku z tym, w przypadku powstania opóźnienia, wierzyciel będzie mógł skutecznie żądać jej zapłaty na tej podstawie? Bynajmniej. Górny limit odpowiedzialności odszkodowawczej w razie opóźnienia dostawy wyznaczają przepisy konwencji CMR (Konwencja o międzynarodowym przewozie drogowym towarów z 1956 r.), które nakładają na poszkodowanego obowiązek wykazania zarówno faktu powstania szkody, jak i jej wysokości. W takim przypadku postanowienie o karze umownej, jako naruszające postanowienia konwencji CMR, jest nieważne i pozbawione mocy prawnej.

PORĘCZENIE

Poręczenie jest umową, w której inna osoba (poręczyciel) zobowiązuje się uregulować zobowiązanie dłużnika (naszego kontrahenta), gdyby ten go nie wykonał. Poręczenie w odróżnieniu od kary umownej może być stosowane do każdego zobowiązania (pieniężnego i niepieniężnego) i jest umową pomocniczą w stosunku do umowy głównej zawartej z naszym kontrahentem. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika, co oznacza, że poręczenie jest ściśle związane z inną umową,  która została zabezpieczona przez poręczenie. Istnienie oraz kwota długu mają wpływ na istnienie i rozmiar poręczenia. Jest to istotna różnica w stosunku do poręczenia wekslowego, które będzie ważne nawet, jeżeli zobowiązanie wekslowe okazać by się miało nieważne. Dzięki poręczeniu wzrasta szansa na zrealizowanie naszych roszczeń. Poręczyciel w zakresie poręczenia odpowiada całym swoim majątkiem. Co prawda w przypadku chęci wyegzekwowania poręczenia także trzeba iść do sądu, ale dobrze skonstruowana umowa znacznie to nam ułatwia. Oczywiście nie chroni nas to jednak przed niewypłacalnością osób, które poręczenie składają. Z uwagi na powyższe, z pewnością  warto dokonać weryfikacji poręczycieli, a także innych podmiotów udzielających zabezpieczenia, korzystając z analogicznych procedur jak przy weryfikacji swoich kontrahentów, przykładowo z tzw. procedury KYC – Know your Customer.

WAŻNE !

  • Pomimo, że poręczenie jest umową, to przepisy kodeksu cywilnego tylko dla oświadczenia woli poręczyciela zastrzegają, pod rygorem nieważności, formę pisemną. Wierzyciel może oświadczenie o przyjęciu poręczenia złożyć w dowolnej formie.
  • Istotnym elementem umowy poręczenia jest to, aby precyzyjnie i jednoznacznie wskazać dłużnika oraz dług, ponieważ poręcznie i jego skuteczność będą zależały od istnienia zobowiązania, za które następuje poręczenie.

PORĘCZYŁ, A JAKBY NIE PORĘCZYŁ

Można poręczyć za dług przyszły,  to znaczy taki, który nie istnieje w chwili zawarcia umowy poręczenia. Dług przyszły może być poręczony do wysokości kwoty z góry oznaczonej. Z długiem przyszłym nie mamy do czynienia, jeżeli w chwili zawarcia umowy poręczenia dłużnik jest już zobowiązany do określonego świadczenia, ale jest ono jeszcze niewymagalne. Takie poręczenie dotyczy istniejącego, a nie przyszłego długu.

Zawierając umowę dotyczącą długu przyszłego, na przykład ewentualnych zobowiązań wynikających z ramowej umowy o współpracę, należy pamiętać, aby oznaczyć górną granicę odpowiedzialności poręczyciela. Oznaczenie zakresu odpowiedzialności poręczyciela musi nastąpić w chwili składania przez niego pisemnego oświadczenia o udzieleniu poręczenia. Musi być ono  na tyle wyraźne, aby można było się zorientować w sposób nie budzący wątpliwości, jaki zakres odpowiedzialności przejmuje poręczyciel. Jeśli więc oznaczenie górnej granicy odpowiedzialności poręczyciela nie jest ścisłe lub nie zostało dokonane w sposób nie budzący wątpliwości, to nie można uznać, iż doszło do dokonania ważnego poręczenia.

Ponadto bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie. W umowie poręczenia istotne jest zatem oznaczenie terminu odpowiedzialności poręczyciela. Zdecydowanie bezpiecznej będzie wpisać w umowie poręczenia datę, nawet jeśli ten termin miałby być odległy, niż pozostawić poręczenie bezterminowym.

WEKSEL IN BLANCO

Inną, stosowaną dość często w obrocie prawnym formą zabezpieczenia ewentualnych roszczeń jest weksel. W niniejszym artykule skupiamy się wyłącznie na popularnych wekslach in blanco.

Weksel in blanco to dokument ułatwiający wierzycielowi dochodzenie roszczeń. Sporządzany jest w określonej przepisami prawa wekslowego formie i stosowany w obrocie razem z tzw. deklaracją wekslową, która opisuje, kiedy wierzyciel może z niego skorzystać. W przypadku, gdy dojdzie do niewykonania lub nienależytego wykonania umowy oraz gdy zaktualizują się opisane w deklaracji wekslowej warunki wierzyciel jest uprawniony do tego, aby wypełnić weksel, a następnie, na jego podstawie, wystąpić do sądu z pozwem w trybie nakazowym. Postępowanie nakazowe daje wierzycielowi pewne korzyści takie jak np. szybkie otrzymanie nakazu zapłaty, który jest natychmiast wykonalny i uprawnia wierzyciela do wszczęcia egzekucji. Skuteczność zabezpieczenia w postaci weksla również zależy jednak od wypłacalności dłużnika.

WAŻNE !

  • Tym, na co koniecznie należy zwrócić uwagę podpisując weksel w imieniu spółki, jako członek jej organu, jest to, aby właściwie złożyć podpis. Błędne złożenie podpisu przez członka organu może powodować bardzo poważne skutki, tj. uznanie, że to ta osoba – a nie spółka – jest zobowiązany z weksla.  Dlatego tak istotne jest, aby składając oświadczenie jako reprezentant spółki, nad swoim podpisem umieścić dane, które pozwolą na identyfikację podmiotu, w którego imieniu podpisywane jest oświadczenie.

PRZELEW WIERZYTELNOŚCI NA ZABEZPIECZENIE

Przelew wierzytelności na zabezpieczenie nieco przypomina omówione dalej przewłaszczenie na zabezpieczenie, ale należy je ocenić jako słabszą metodę zabezpieczenia wykonania umowy od przewłaszczenia, gdyż jest zabezpieczeniem osobistym.

Na podstawie przelewu wierzytelności na zabezpieczenie, nasz kontrahent niejako przekazuje nam określoną wierzytelność z innej umowy (np. o zapłatę czynszu wynikającą z umowy najmu) w celu zabezpieczenia spłaty swojego zobowiązania. Przedmiotem umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie mogą być zarówno wierzytelności już istniejące (wymagalne bądź niewymagalne), a także wierzytelności przyszłe. Wierzytelność przelewana musi być możliwa do zindywidualizowania, czyli stosunek prawny, z jakiego ma wynikać, powinien zostać w umowie opisany w sposób możliwy do zidentyfikowania. Słabą stroną tego zabezpieczenia jest okoliczność, że jeśli przelana wierzytelność nie jest potwierdzona wyrokiem, wierzyciela i tak czeka proces, a dodatkowo może się przecież okazać, że dłużnik tej wierzytelności także jest niewypłacalny.

WAŻNE!

  • Umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie często skonstruowane są wadliwie. Prawo polskie nie przewiduje odrębnej instytucji przelewu wierzytelności na zabezpieczenie. W konsekwencji każdy przelew wierzytelności, nawet jeżeli został określony przez strony transakcji jako przelew wierzytelności na zabezpieczenie, jest w rzeczywistości zwykłym przelewem wierzytelności wszystkimi tego konsekwencjami.
  • Przelew wierzytelności ma podstawową konsekwencję – przenosi wierzytelność z cedenta (pierwotnego uprawnionego) na cesjonariusza (nabywca wierzytelności), nie może ona bowiem przysługiwać obu tym podmiotom jednocześnie. To zazwyczaj nie jest korzystne dla cedenta (zbywcy), jeśli zamierza nadal korzystać z wierzytelności (na przykład otrzymywać czynsz najmu z przekazanej wierzytelności). W praktyce podejmowane są próby stworzenia przelewu na zabezpieczenie jako przelewu warunkowego, aby opóźnić to przeniesienie. Taki przelew staje się skuteczny nie w momencie zawarcia umowy przelewu, lecz dopiero wtedy, gdy warunek określony w umowie przelewu zostaje spełniony (na przykład brak zapłaty w określonym terminie). Jednak takie rozwiązanie budzi wiele wątpliwości co do jego skuteczności jako zabezpieczenia wierzytelności w okresie przed spełnieniem warunku. Do tego czasu warunkowo przelana wierzytelność może być zajęta przez osobę trzecią, która prowadzi egzekucję przeciwko cedentowi (naszemu kontrahentowi), lub może wejść do masy upadłości w przypadku jego bankructwa.

PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE

Przewłaszczenie na zabezpieczenie (zwane również cesją na zabezpieczenie) to jedna z „mocniejszych” form zabezpieczenia wierzytelności umownych. Jest to umowa, na podstawie której nasz kontrahent, w związku z zawarciem pomiędzy nami innej umowy, która ma być zabezpieczona, przenosi na nas własność określonych rzeczy do niego należących. Mogą to być zarówno ruchomości, jak i nieruchomości. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie może być zawarta w dowolnej formie (z wyjątkiem nieruchomości, dla których przeniesienia wymagana jest forma aktu notarialnego), jednak ze względów dowodowych rekomendowane jest zawarcie jej w formie pisemnej.

W wyniku przewłaszczenia na zabezpieczenie, przedmiot przewłaszczenia staje się naszą wyłączną własnością. Posiadaczem rzeczy cały czas może pozostawać nasz kontrahent – w zależności od ustaleń zawartych pomiędzy nami w umowie. Jeśli nasz kontrahent zrealizuje swoje zobowiązanie w terminie, będziemy zobowiązani do zwrotnego przeniesienia własności przedmiotu przewłaszczenia lub nastąpi to automatycznie, w zależności od tego, jak się umówimy z kontrahentem. Automatyczny zwrot nie jest jednak skuteczny, gdy przeniesiono własność nieruchomości.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie ma na celu zminimalizowanie naszego ryzyka i zwiększenie pewności, że w razie trudności finansowych lub niewykonania umowy przez naszego kontrahenta, będziemy mieli pewne aktywa, które będziemy mogli wykorzystać w celu zaspokojenia swoich roszczeń. Zaspokojenie naszych roszeń nie będzie uniezależnione od podjęcia żadnych działań, nie będzie generować dodatkowych kosztów i nie będzie zależne od wypłacalności naszego kontrahenta.

WAŻNE!

  • Aby umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości służącej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych osoby fizycznej, która zawiera ją w celu zabezpieczenia roszczeń wynikającej z tej lub z innej umowy bez bezpośredniego związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową, była ważna, jej zawarcie musi zostać poprzedzone aktualną wyceną wartości rynkowej nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę, a ponadto wartość nieruchomości musi spełniać określone w przepisach prawa warunki.

DOBROWOLNE PODDANIE SIĘ EGZEKUCJI

Ten rodzaj zabezpieczenia przede wszystkim znacznie skraca proces egzekucji. Polega on na tym, że dłużnik w formie aktu notarialnego składa oświadczenie, zgodnie z którym poddaje się egzekucji co do obowiązku zapłaty określonej kwoty, albo wydania określonej rzeczy. To oświadczenie stanowi tytuł egzekucyjny. W momencie, kiedy nasz kontrahent nie wywiąże się ze swojego zobowiązania to sąd na nasz wniosek, po dokonaniu sprawdzenia czy zaistniały warunki jakie zostały określone w akcie notarialnym, wyda postanowienie o nadaniu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności. To pozwala nam od razu wszcząć postępowaniu egzekucyjne bez konieczności prowadzenia postępowania sądowego i uzyskania wyroku. Wszczęcie egzekucji z pominięciem etapu postępowania sądowego w zdecydowany sposób przyspiesza możliwość wyegzekwowania należnego świadczenia.

Dobrowolne poddanie się egzekucji stanowi niewątpliwie jeden z najskuteczniejszych sposobów na zabezpieczenie należności. Jest relatywnie niedrogi, bardzo szybki i dyscyplinujący dłużnika. W środowisku prawniczym dobrowolne poddanie się egzekucji potocznie nazywane jest „trzema kosami” lub „trzema siekierami” w nawiązaniu do numeru artykułu 777 kodeksu postępowania cywilnego, w którym zostało ono uregulowane.

ZASTAW

Zastaw polega na obciążeniu przez naszego kontrahenta swojej rzeczy (np. samochodu) prawem, które upoważnia nas do zaspokajania naszych roszczeń z tej konkretnej rzeczy, niezależnie od jej aktualnego właściciela, przy pierwszeństwie przed innymi wierzycielami (tzw. zastaw zwykły). Zastaw może dotyczyć jedynie rzeczy ruchomej i zbywalnych praw majątkowych. Na nieruchomości ustanowić można natomiast hipotekę. Aby ustanowić zastaw, dłużnik musi zawrzeć umowę z wierzycielem i przekazać mu rzecz obciążoną zastawem. Zastaw jest atrakcyjną formą zabezpieczenia bowiem umożliwia nam zabezpieczenie roszczenia na konkretnej, oznaczonej rzeczy. Co więcej, mamy fizycznie dostęp do tej rzeczy, co minimalizuje ryzyko jej utraty oraz ewentualnej niewypłacalności dłużnika. Niemniej jednak zastaw ma też pewne wady. Do egzekucji konieczne jest postępowanie sądowe, a wierzyciel musi przejąć rzecz. Rodzi to konieczność jej zabezpieczenia, z czym wiążą się dodatkowe koszty.

Czasami bardziej atrakcyjnym rozwiązanie może okazać się skorzystanie z tzw. zastawu rejestrowego. To odmienny rodzaj zastawu, który odróżnia się od zastawu zwykłego między innymi tym, że jego istnienie wymaga nie tylko umowy, ale także wpisu w rejestrze zastawów. W odróżnieniu od zwykłego zastawu, dłużnik nie jest zobowiązany do wydania przedmiotu zastawu wierzycielowi. Jeśli zatem zależy nam na tym, by dłużnik korzystał z przedmiotu zastawu i zarabiał (w tym na spłatę należnej nam wierzytelności), zastaw rejestrowy jest dobrym wyjściem. Ponadto w tym przypadku umowa może przewidywać, że zaspokojenie wierzyciela będzie polegało np. na przejęciu przedmiotu zastawu na własność, z pominięciem postępowania sądowego.

W przypadku przewoźnika czy spedytora nie jest konieczne zawieranie dodatkowej umowy, aby skorzystać z prawa zastawu na przesyłce przypadku. Uprawnienie to przysługuje z mocy samego prawa dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu. Prawo zastawu na przesyłce polega na możliwości zatrzymania i zaspokojenia się z przedmiotu przesyłki, niezależnie do tego czyją własnością jest przesyłka. Atrakcyjność tego rodzaju samopomocy w odzyskaniu należności sprawia że instytucja ta jest nadużywana przez przewoźników.

WAŻNE

  • Zastaw na przesyłce dotyczy wyłącznie roszczeń wynikających z konkretnej realizowanej przez przewoźnika umowy i nie obejmuje roszczeń jakie służą przewoźnikowi wobec zleceniodawcy przewozu z innych umów przewozu, niż ten który jest aktualnie realizowany, jak również roszczeń z innych tytułów pomiędzy tymi podmiotami.
  • W razie zatrzymania towaru przez przewoźnika, w sytuacji gdy nie był do tego uprawniony naraża się na odpowiedzialność z tytułu nienależytego wykonania umowy.

ZADBAJ O FORMĘ

Co do zasady, to strony decydują o formie zawarcia umowy, a także formie samego zabezpieczenia. Najczęściej przedsiębiorcy zawierają umowy w formie pisemnej lub dokumentowej albo elektronicznej. Należy jednak pamiętać, że istnieją przepisy szczególne, które przewidują konkretną formę czynności prawnej konieczną do ustanowienia określonego zabezpieczenia umownego. Oznacza to, że jeżeli dla danego zabezpieczenia jest wymagana określona forma, a strony takie zabezpieczenie ustanowią w formie niższej (słabszej), zabezpieczenie będzie nieważne.

Fakt, że ustanowienie hipoteki na nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego jest powszechnie znany. Jednakże okoliczność, że poręczenie jest umową, w której oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie, zastaw zwykły, żeby wywołał skutki w stosunku do osób trzecich ustanawia się oświadczeniem woli w formie pisemnej z datą pewną, przelew wierzytelności wymaga takiej samej formy jak forma wierzytelności będącej przedmiotem przelewu, a zastaw na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością należy ustanowić formie z podpisami notarialnie poświadczonymi już tak oczywiste może nie być. Powyższe ma szczególne znaczenie ponieważ jeśli okaże się, że ustanowiliśmy zabezpieczenie w sposób nieważny, nie uzyskamy ochrony naszego roszczenia. Główny cel ustanowienia zabezpieczenia nie zostanie zatem spełniony.

PODSUMOWANIE

Podsumowując, istnieje wiele możliwości zabezpieczania umów, a przedstawione rodzaje zabezpieczeń stanowią tylko część dostępnych opcji. Wybór odpowiedniego rodzaju lub rodzajów zabezpieczeń powinien zależeć od samej sytuacji faktycznej, a w tym przedmiotu umowy, jej wartości, okresu jej trwania, kondycji finansowej kontrahenta czy branży, w jakiej działa. Z pewnością jednak właściwe zabezpieczenie umowy wymaga dobrej wiedzy na temat różnych rodzajów zabezpieczeń, oraz zrozumienia, w jakich sytuacjach można je stosować. Dla zapewnienia ważności i skuteczności zabezpieczenia w zawieranej umowie warto skorzystać w tym zakresie z profesjonalnej pomocy.

Powrót do blogu